SPÓŁKI WOBEC ZASAD DOSTĘPU DO INFORMACJI PUBLICZNEJ

kjbkj

Formalnie niezależne spółki komunalne gospodarują mieniem publicznym i wykonują zadania publiczne. A jak mówi artykuł 61 ust. 1 Konstytucji RP Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności […] jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Bardziej szczegółowe są przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej:

Artykuł 4, ustęp 1, punkt 5: obowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności: podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.

Szerzej o stosowaniu ustawy o dostępie do informacji publicznej do m.in. spółek komunalnych pisze Krzysztof Izdebski (str. 17-24).

kjhk

Czy spółka ma stronę internetową i/lub BIP?

kjbkj

Komentarz opiekunów:

Spółka komunalna musi prowadzić Biuletyn Informacji Publicznej (na podstawie art. 8 ustawy o dostępie do informacji publicznej w nawiązaniu do art. 4) – jednak w związku z tym, że jego nieprowadzenie albo nieaktualizowanie nie rodzi w praktyce żadnych konsekwencji, wiele podmiotów zobowiązanych nie prowadzi BIP lub nie umieszcza na nim żadnych informacji.

Zarzuty wobec sposobu prowadzenia BIP przez spółki komunalne ma Najwyższa Izba Kontroli (NIK Delegatura w Katowicach LKA-4112-002-03/2014, str. 22)

kjbkj

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Sprawdź w internecie, czy spółka prowadzi stronę internetową i/lub BIP i opisz ich zawartość.

Czy spółka odpowiada na wnioski składane w trybie dostępu do informacji publicznej?

kjbkj

Komentarz opiekunów:

Jak było powyżej udowodnione, spółki podlegają ustawie o dostępie do informacji publicznej ze względu na gospodarowanie mieniem publicznym i wykonywanie zadań publicznych. Mają więc obowiązek udostępniać posiadane informacje publiczne na BIP lub w odpowiedzi na składane wnioski.

kjbkj

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Opisz swoje doświadczenia zdobyte podczas monitoringu.

Czy jest możliwość spotkania się z członkami zarządu spółki w celu przeprowadzenia wywiadu?

kjbkj

Komentarz opiekunów:

Zarząd spółki komunalnej musi być dostępny dla interesantów w wyznaczonych godzinach.

kjbkj

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Opisz swoje doświadczenia zdobyte podczas monitoringu.

PRZEJRZYSTOŚĆ FINANSÓW SPÓŁEK

uyguy

Spółki komunalne są tworzone przez gminy. Tym samym gminy wnoszą do majątku spółek komunalnych pieniądze lub aport stanowiące środki publiczne, czyli nasze. A na tym często nie kończy się finansowanie spółek przez gminy, nazywane dokapitalizowywaniem. Dzieje się to także, a w zasadzie przede wszystkim, w sytuacjach, kiedy spółki generują straty. Może to oczywiście wynikać z prowadzenia przez spółki działalności w specyficznych sferach działania, które nie są bardzo dochodowe, jak chociażby transport publiczny, ale jak wskazują kontrole Najwyższej Izby Kontroli ma to również związek z prowadzeniem działań niegospodarnych. Straty finansowe spółek obciążają budżety gmin, dotykając w ten sposób mieszkańców podwójnie – z jednej strony ich pieniądze wpłacane do budżetu przekazywane są spółkom w formie dopłat w sp. z o.o., podniesienia kapitału w spółkach akcyjnych i sp. z o.o. oraz pośrednio w postaci poręczeń, gwarancji, z drugiej strony często muszą ponosić wyższe koszty usług komunalnych (NIK Delegatura w Łodzi: Funkcjonowanie spółek komunalnych w województwie łódzkim, str. 5). A skala problemu nie jest mała – podczas kontroli NIK w województwie łódzkim na 36 zmonitorowanych spółek miejskich aż 18 poniosło straty finansowe w okresie 2010-2012 (str. 17). Zła sytuacja finansowa spółki może prowadzić do poważnych konsekwencji takich jak upadłość spółki, która z kolei może grozić gminie utratą określonych składników mienia, ważnych z punktu widzenia realizacji zadań samorządu terytorialnego (Zadłużenie spółek komunalnych może mieć wpływ na sytuację finansową samorządów). W związku z tym mamy prawo oczekiwać od spółek, że będą działały w sposób przejrzysty, abyśmy mogli kontrolować, jak zarządzają naszymi pieniędzmi.

Z powyższymi wnioskami zgadza się również Jerzy Stefanowicz w stanowisku wyrażonym podczas pracy nad ustawą o dostępie do informacji publicznej, wskazujące, że społeczeństwo, obywatel ma prawo wiedzieć, jak dysponuje się mieniem publicznym, kto nim zawiaduje, w jakim trybie są nakładane ciężary publiczne, jakie są tu powinności i pożytki.

Kolejnym powodem, dla którego powinniśmy nalegać na przejrzyste działania prowadzone przez spółki, jest zagrożenie korupcją, które nasila się na styku „grosza publicznego” z kapitałem prywatnym (NIK Delegatura w Łodzi: Funkcjonowanie spółek komunalnych w województwie łódzkim, str. 20).

Czy jest dostęp do umów z kontrahentami?

hvhkgv

Komentarz opiekunów:

Jak było wskazane powyższej, spółki komunalne często generują straty. W takiej sytuacji warto przyglądać się wydatkom spółek – również tym mniejszym, związanym z zamawianiem usług. NIK w kontroli w województwie łódzkim stwierdził nieprawidłowości także w tym obszarze. Spółki ponosiły nieuzasadnione koszty związane np. z zakupami usług doradczych (NIK Delegatura w Łodzi: Funkcjonowanie spółek komunalnych w województwie łódzkim, str. 5). Problem może stanowić również nieodpowiednie prowadzenie dokumentacji związanej z zawieraniem umów – tak jak miało miejsce w jednej ze słupskich spółek, gdzie nie były sporządzane umowy na wykonanie pracy zleconej, ani dokumentowane ponoszone wydatki, co narażało interesy spółki na straty (NIK Delegatura w Gdańsku LGD-4101-020-03/2010, str. 4).

Ponadto warto sprawdzić, czy spółki komunalne z większościowym udziałem j.s.t. dokonują darowizn i zwolnienia z długu zgodnie z art. 19b ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, tzn. czy mają zgodę rady nadzorczej na darowiznę lub zwolnienie z długu odbiorcy (kontrahenta) w wysokości jednorazowej przekraczającej 5000 euro. Jeżeli miała miejsce darowizna mienia lub umorzenie zobowiązania (zwolnienie z długu) powyżej wartości 5000 euro bez zgody rady nadzorczej, czynności te z mocy prawa są nieważne.

gfd

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Złóż do monitorowanej spółki wniosek o informację publiczną dotyczący spisu umów podpisanych z kontrahentami w wybranym przez Ciebie okresie – napisz, czy dokumenty zostały udostępnione.

Złóż wniosek do spółki o udzielenie informacji o darowiznach i zwolnieniach z długu dokonanych przez spółkę i sprawdź, czy gdy wartość ich przekraczała 5000 euro była zgoda rady nadzorczej w postaci uchwały podjętej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków, o ile umowa lub statut nie stanowią surowszych warunków.

Czy jest dostęp do sprawozdań finansowych?

ggg

Komentarz opiekunów:

Ze sprawozdaniami mieliśmy już do czynienia we wcześniejszych częściach monitoringu – chociażby przy badaniu sposobu sprawowania nadzoru przez Urząd Gminy. Nie analizowaliśmy go szczegółowo. Teraz też chodzi jedynie o określenie, czy bez problemu można było uzyskać te informacje.

gfd

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Sprawdź na stronie internetowej lub BIP spółki, czy są na niej dostępne sprawozdania finansowe. Jeśli nie, złóż wniosek do spółki o ich udostępnienie i napisz, czy zostało Ci udostępnione.

Czy jest dostęp do informacji o dokapitalizowaniu spółek przez gminę?

gfd

Komentarz opiekunów:

Częstym sposobem wspierania spółek przez gminę jest „zastrzyk gotówkowy”, czyli tak zwane dokapitalizowanie. Może ono nastąpić w drodze podwyższenia kapitału zakładowego spółki, dopłaty do działalności w spółkach z o.o. na podstawie art. 177-179 kodeksu spółek handlowych, czy pożyczki, a następnie jej umorzenia (przeczytaj tekst dra Wojciecha Goneta na temat dokapitalizowywania spółek  i dopłat do ich działalności). Zdarza się, że w przypadku spółek przynoszących straty gminy, zamiast wymagać wprowadzenia rozwiązań restrukturyzacyjnych, które zmieniłyby jakość zarządzania spółką, decydują się wesprzeć spółkę finansowo – wykorzystując w tym celu oczywiście pieniądze publiczne. Ocena tej sytuacji nie jest prosta – należy tu koniecznie zwrócić uwagę na zakres i profil działania danej spółki, gdyż jest rzeczą zrozumiałą, że np. komunikacja miejska raczej nie będzie dochodowa, ale zdarzają się przykłady takich spółek, które niekoniecznie powinny być dotowane z pieniędzy publicznych. Warto wiedzieć, jak często takie sytuacje występują i przy jakich okazjach. W tym miejscu nie musisz dogłębnie tego analizować – chodzi o określenie, czy takie informacje są dostępne. Jeśli jednak chcesz, możesz również napisać, czego udało Ci się dowiedzieć.

gcfyjh

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Wróć do danych zebranych na wcześniejszych etapach monitoringu – wypełniając metryczkę, trzeba było zdobyć informację o tym, ile razy i w jakich kwotach spółka była dokapitalizowywana. Te informacje, jak też informacje o dopłatach, znajdziesz również w uchwałach Zgromadzenia Wspólników.

khkn

Czy jest dostęp do informacji o zadłużeniu spółek?

dsz

Komentarz opiekunów:

Zadłużenie spółek komunalnych jest realnym problemem, jak wskazuje Delegatura NIK z Łodzi: W latach 2010-2012 aż połowa spółek (18) z większościowym udziałem gmin przynosiła straty. Dane finansowe spółek z Łodzi pokazują też inną nieprawidłowość – spółki komunalne generują łącznie większe straty, niż przynoszą zyski (w 2012 r. 10 spółek osiągnęło zysk – łącznie 18 mln zł, ale równocześnie 11 poniosło straty – ponad 64 mln zł.). Zadłużenie spółki przekłada się na sytuację finansową gminy, a tym samym mieszkańców – dlatego warto przyglądać się temu tematowi (artykuł na temat zadłużenia spółek komunalnych)

fdx

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Złóż do monitorowanej spółki wniosek o informację publiczną dotyczący aktualnego zadłużenia spółki – napisz, czy informacje zostały udostępnione.

khkn

Czy jest dostęp do informacji o przychodach z różnych obszarów działania spółki?

jakjl
Komentarz opiekunów:

Jak było napisane na samym początku, spółki powinny prowadzić działalność przede wszystkim w obszarze użyteczności publicznej. Często w KRSie w zakresie działań spółki znajdują się zadania o charakterze czysto gospodarczym. Nie oznacza to jednak automatycznie, że spółki te działania realizują. Aby sprawdzić, czy tak się dzieje można zadać spółce pytanie o to, z tytułu jakich działalności spośród wykazanych w KRS uzyskiwała przychody w latach 2013-2014. Poproś o podanie kwot tych przychodów za rok 2014. Jednak uprzedzamy – nasza eksperta stwierdziła, że firmy raczej nie księgują przychodów według kodów PKD i wszystkie te pozycje księgowane są jako „sprzedaż”. Jeśli tak jest i nie uda się uzyskać powyższych informacji, oznacza to, że trudno jest określić osobie z zewnątrz, na jakiego rodzaju działalności skupiają się spółki – czy jest to bardziej działalność użyteczności publicznej czy gospodarczą.
Zanalizuj, z jakich działań spółka miała największe przychody i porównaj te działania z zadaniami publicznymi gminy wymienionymi w art. 7 ustawy o samorządzie. Odpowiedz na pytanie, czy spółka realizuje głównie zadania z zakresu użyteczności publicznej czy jednak większość zadań ma charakter czysto gospodarczy.

Proponowany sposób zdobycia informacji:

Złóż do monitorowanej spółki wniosek o informację publiczną dotyczący tego, z tytułu jakich działalności spośród wykazanych w KRS uzyskiwała przychody w latach 2013-2014. Poproś o podanie kwot tych przychodów za rok 2014.